Simone de Beauvoir – Niemand is onsterfelijk

Een collega bracht me op een idee. In m’n studententijd had ik al wel eens wat van Simone de Beauvoir gekocht. Maar in tegenstelling tot wat ik van haar grote liefde Sartre had gelezen, was het er nooit van gekomen om wat van haarzelf te lezen. Ben ik dan toch teveel man om me wat door vrouwen te laten gezeggen? Onterecht; heb ik gemerkt. Dank je wel, Marijke.

Een drankje blijkt in dit verhaal genoeg om het eeuwige leven te verkrijgen; niet door net als Henoch bij God opgenomen te worden, maar gewoon hier beneden op deze aarde. Dat vehikel maakt het de verteller mogelijk om vanaf de 13de eeuw door de geschiedenis heen te razen en hier en daar een hoogtepunt verder uit te werken. Overigens: eeuwig leven? Ten eerste eindigt het verhaal open op de dag dat de verteller vertelt (geen science fiction dus) en vervolgens wordt het slachtoffer van het drankje er in de loop van de tijd niet vrolijker van.

In de eerste eeuwen van zijn leven voelt hij dat de macht hem telkens ontglipt; zeker als hij probeert de levens van (vooral dierbare) individuen probeert te beinvloeden. Hij komt wel steeds dichter bij wat wij noemen de centra van de macht. Dat levert overigens prachtige doorkijkjes op door de geschiedenis heen. Het meest pregnant wordt dat als Fosca (de eeuwig levende) in de tijd van de reformatie belandt en zich in zijn doel (het verkrijgen van absolute macht zonder einde) gedwarsboomd ziet door de ketter Luther en zijn volgelingen. Na de boodschap van Luther in de Rijksdag aangehoord te hebben dringt het besef zich aan Fosca op dat deze boodschap absolute macht onmogelijk maakt. Tot de dag van Luther hoefde je alleen collectieven te sturen. Daarna zal de focus steeds meer verschuiven naar het individu dat moet worden overtuigd van de zin van overheersing en sturing. Eigenlijk had Fosca dat al eerder aan dan lijve ervaren, maar nu onderkent hij de consequentie daarvan pas ten volle. En vanaf dat moment gaat het mis met de zinbeleving van Fosca. Zijn doelen blijken onbereikbaar en wat nu? Andere doelen vormen zich niet meer. Fosca laat zich meesleuren in de vaart der volken en ziet in dat alle werk van eeuwen voor niets is geweest; onafhankelijk van Luther. De reikwijdte van zijn armen is te kort geweest.

Ik vind het boek niet sterk of boeiend geschreven. Je leest het niet met verkrampte tenen, want het is niet spannend of meeslepend. Eigenlijk heeft Simone een trucje gebruikt en daaraan een aantal filosofische waarnemingen en vooringenomenheden opgehangen. Toch levert de doorkijk in de geschiedenis nieuwe perspectieven op waar je nog niet bij stil had gestaan. Plotseling combineer je de beelden uit de film ‘Zorro’ (de indianen die worden opgesloten om massaal te worden vermoord) met een stuk uit het boek en vallen er stukjes in elkaar. Dat maakt de eerste helft van het boek lezenswaardig. In het tweede deel blijft de doorkijk in de geschiedenis een beetje achterwege. Fosca maakt de revolutie mee, maar dat stuk is ongeloofwaardig. In het gevoel aan zinsverlies van Fosca herkende ik wel de mens van vandaag die het ook niet altijd meer lukt om zin in het leven te zien. We doen maar wat om te overleven, maar waarvoor eigenlijk? Dat thema maakt dus ook het tweede gedeelte van het boek lezenswaardig. Maar over het geheel genomen? Ik heb betere boeken gelezen, waarin ik meer doorkijkjes en herkenning tot me heb kunnen nemen dan ik in dit boek binnenkreeg. Met andere woorden: ik heb er geen spijt van dat ik het boek gelezen heb, maar ik denk dat ik het niet gemist zou hebben, als ik het niet gelezen had.

Overigens: in een boekbespreking las ik over de verandering in het leven van Regine die in aanraking komt met Fosca. Dat triggerde mij eigenlijk nog het meest om het boek te lezen en te kopen: wat gebeurt er met iemand die in aanraking komt met iemand die het eeuwige leven heeft? Het centrum van belangstelling verschuift op zo’n moment van de persoon in kwestie (Regine was sterk egocentristisch gericht) naar buiten (wat heeft het eigenlijk allemaal voor zin? Zeg maar het thema van Marco Borsato’s ‘Wit licht’, waar je maar een zandkorreltje op het strand blijkt te zijn dat wordt weggespoeld door de eindeloze zee). Maar eerlijk gezegd wordt dit thema maar in de marge van het boek uitgewerkt en kwam Regine voor mij niet tot leven. Ze werd noch irritant, noch intrigerend. Ze was er gewoon in de coulissen van het boek.

Nee, niemand is onsterfelijk. Maar het eeuwige leven, daar stel ik me toch echt iets anders bij voor. Ik kan me voorstellen dat het hier beneden maar eeuwige herhaling lijkt. Toch is de boodschap van Jezus een andere dan van Simone de Beauvoir (en haar vriendje Sartre die er qua eeuwigheidsperspectief ook wat van kon). Eeuwigheid hoeft niet vervelend te zijn, als je die maar in het juiste perspectief weet te plaatsen en jaar daarbij laat helpen door God. Daar verlang ik dan toch gewoon maar naar.