Nikita Mikhalkov – Neskolko dney iz zhizni I.I. Oblomova

Toen ik op m’n werk voor het eerst de naam van Oblomov hoorde noemen, snapte ik niet wat er werd bedoeld. Ondertussen ken ik het verhaal, maar weet ik niet meer in welke context het verhaal destijds op m’n werk werd geplaatst. Wat doet het er ook toe? Wellicht legt iemand me dat ooit nog wel een keertje uit. Maar het verhaal van Oblomov ken ik nu dus en ik kan me een volgende keer in het gesprek mengen, als het over Oblomov of over Oblomovitus gaat.

Hoewel: als je de film ‘Enkele dagen uit het leven van Oblomov’ van Mikhalkov hebt gezien, ken je dan het verhaal dat Goncharov ooit heeft verteld? Wat maakt het uit? Na de film weet ik genoeg. Het verhaal over Oblomov zal lijken op de verhalen van Dostojevski: ze zullen langdradig zijn en er gebeurt niets. De verhalen van Dostojevski lees je dan ook niet, omdat ze zo spannend zijn. Je moet je erdoor heen bijten om de boodschap die als diepere laag onder het verhaal verschoolen ligt, eruit te halen. Laat ik een poging wagen om de boodschap onder ‘Oblomov’ te achterhalen.

Het verhaal zelf is nogal eendimensionaal. De ene man (Ilja Iljits Oblomov) ligt veel op bed, valt opnieuw in slaap en bedenkt zich soms dromend wat hij zou willen doen. Maar natuurlijk komt daar niets van terecht en blijft hij hangen in deprimerende bedenksels en emotionele (labiele?) buien. Z’n knecht is daar zeg maar het slachtoffer van. Een vriend lijkt het vol te houden, maar die lijkt dan ook erg veel op hem.

De andere man (Andrej) is daadkrachtig en daardoor internationaal succesvol zakenman. Op zekere dag wervelwindt Andrej de kamer van Ilja binnen en probeert hij hem te activeren. Dat lukt pas, als beiden een bezoek brengen aan Olga en Ilja verliefd wordt op haar. Maar natuurlijk is Andrej dat ook en er ontspint zich een onderhuidse strijd tussen beiden.

En dan nu de vraag: waarom zou zo’n verhaal nu model kunnen staan voor een werkelijkheid, waarover het op mijn werk of daarbuiten gaat? Kortom: welke boodschap zit er in het verhaal? Een paar gedachten:

• Opvoeding lijkt wel erg belangrijk voor de loop van een mensenleven. Uit flashbacks blijkt dat Andrej zonder moeder door een hardvochtige vader wordt opgevoed die hem op jonge leeftijd het huis uit schopt. Ilja daarentegen wordt in de watten gelegd, krijgt alle (overdreven) aandacht van zijn moeder, als de veranda kapot is en gerepareerd moet worden, debatteert men daar uitgebreid en defaitistisch over, maar gebeurt er niets en tenslotte: op vaste momenten van de dag slaapt iedereen in het huis waar Ilja groot wordt gebracht. Geen wonder, denk je diep in je hart, dat Ilja blijft liggen. Geen wonder, denk je nog dieper in je hart weggestopt, dat Andrej zoveel voor elkaar krijgt. Besteed ik dan teveel positieve aandacht aan mijn kinderen? Zou ik ze hardvochtiger op moeten voeden dan ik nu doe? Zou ik ze beter op de harde werkelijkheid voor moeten bereiden door ze te slaan, te negeren en alleen maar negatieve aandacht te geven? Nu ben ik ervan overtuigd dat God iets anders van me vraagt. En ik krijg regelmatig te zien dat positieve aandacht direct en op de lange termijn loont voor m’n kinderen. Maar de puberteit heb ik met mijn kinderen nog niet meegemaakt. Dan zal zichtbaar worden of ze weerbaar zijn en de wereld aankunnen. Dan zal blijken of Goncharov gelijk had of dat ik hen de juiste dingen heb geleerd. Ik geloof niet in hardvochtigheid. Maar twijfelen doe je natuurlijk wel. Doe ik het goed? Of denk ik later dat ik het toch anders had moeten doen? Vast wel, maar Oblomov of Andrej kunnen niet exemplarisch zijn voor de gevolgen van een goede of foute opvoeding. Wat mij betreft (is de wens daarmee de vader van de gedachte?) zijn ze atypische voorbeelden daarvan.
• Verder geloof ik niet in een ander deel van de boodschap onder dit verhaal. Als ik het verhaal over Oblomov moet geloven staat van tevoren alles vast. Je karakter is bepalend voor niet alleen dit moment, maar voor je hele leven? Nee! Ik geloof in verandering. Ik heb gezien (bij anderen en bij mezelf) dat je niet hoeft te blijven wie je bent! Hoewel je karakter natuurlijk de blanke pit vormt van je bestaan, kun je door een aanpassing van je gedrag veranderen. Nikkie heeft dat aangetoond. Door zijn gedrag te veranderen, veranderde hijzelf. Dat gaat niet vanzelf. Veranderingen kunnen tijdelijk zijn (terugval blijft een risico), maar kunnen je leven een definitieve wending geven. En zeker als je daar God de ruimte voor geeft, kan alles!
• Tenslotte zat er een les in het verhaal die ik wel graag ter harte neem. In mijn relaties met mensen telt mijn eigenbelang. Soms als ik denk dat ik in het belang van de ander handel, doe ik dat in feite, omdat dat voor mijzelf prettige gevolgen heeft. Als Ilja na zijn afscheidsbrief toch nog in de bosjes toe staat te kijken, hoe Olga huilend door de lanen van het bos heenrent, erkent hij tenslotte na een tirade van Olga dat zij gelijk heeft: hij schreef de brief niet voor haar (om duidelijkheid te scheppen), maar voor zichzelf om helder te krijgen wat Olga voor hem betekende.

Dat was het dus. Zou jij de film ook moeten kijken? De film zou korter moeten zijn, maar de clou van het verhaal heb ik bewust achtergehouden. Als je toch gaat kijken, zul je de boodschap herkennen en het verhaal kunnen voorspellen. Toch, uiteindelijk, blijkt het een ingrijpend verhaal te zijn, waarin je dingen herkent die jijzelf ook meemaakt of achter je hebt liggen. Dat gold voor mij tenminste wel.