Nuri Bilge Ceylan – Three Monkeys

Rare jongens, die Turken. Bijna dacht ik dat, maar waarschijnlijk denken zij dat ook van mij. Three Monkeys (Üç maymun in het Turks) is op z’n minst een bijzondere film. Politiek rijzende ster rijdt midden in de nacht (niemand ziet het) iemand dood. Mensen zien het resultaat, maar rijden door. Ze vluchten voor het onbekende, zou je kunnen zeggen. De veroorzaker staat een paar meter verder in de kant van de weg, maar – hoewel het idee wordt geopperd door de bijrijder – niemand schrijft zijn nummerbord op. Tot zover een verhaal dat na 30 april 2009 een extra nare bijsmaak krijgt, maar herkenbaar blijft. Het gaat om feiten en die kan ik bevatten.

Daarna gaat het mis. Want: hoe haal je het in je hoofd en – daarna – hoe krijg je het voor elkaar om iemand anders daarvoor op te laten draaien (als je maar flink betaalt)? Het gebeurt gewoon. De chauffeur van de politicus accepteert het geld en meldt zich bij de politie; vrouw en zoon op elkaar aangewezen achterlatend. Dat had hij niet moeten doen…

Ik weet niet precies waar het aan ligt, maar de film wilde niet echt landen. De emoties zijn levensecht in beeld gebracht en herkenbaar. Maar de langdurig verstilde beelden maken iets zichtbaar wat de film misschien zou moeten dragen, maar wat in m’n hart nog niet echt binnengekomen is. De familie-eer, de plek van de man in het gezin (zoon slaat bijvoorbeeld moeder), maar tegelijkertijd ook de incompetentie en hulpeloosheid van de vader en chauffeur die het grootste gedeelte van de film in de gevangenis verkeert; het zijn allemaal beelden die niet passen in de cultuur zoals ik die ken.

Dat ken ik van een film als Fateless (gebaseerd op het eveneens prachtige boek van Imre Kertesz), maar daar waren de verstilde beelden en emotionele afstand functioneel. Na die erkenning van langzame uitholling blijft er na de terugkeer in Budapest toch ook – net als in Three Monkeys – iets haken wat ik niet begrijp. Hoe kun je jezelf na zoveel omzwergingen en ellende nog bij elkaar rapen? Naast het verschil in cultuur (hoewel Hongarije minder ver weg ligt en ik er vrienden heb) zal in Fateless het verschil in tijd ook een rol spelen. Ik heb die rotte oorlog gewoon niet meegemaakt.

Maar Three Monkeys speelt vandaag en ik snap er nog veel minder van dan van Fateless. Ook toen de film zichzelf aan het einde herhaalde, bleef ik verbijsterd achter. Wat heb ik gemist? Waarom raakt dit mijn hart niet? Waarom blijft het zover buiten me staan? Ik weet het nog steeds niet. Eigenlijk laat de film me zitten met een zelfde gevoel als na Koninginnedag 2009 of – een paar dagen later – als na de bruiloft in Turkije die in een bloedbad met 44 doden eindigde: vol ongeloof, maar ook geïntrigeerd.