De man in het zwart over de man in het wit

Deze blog werd ook gepubliceerd op MozaïekBlog, een site van KOKBoekencentrum

Johnny Cash kende ik als de man die zijn leven vergooide; toch vooral als de man met de gouden stem; en als de man die prachtige liederen over zijn leven met God schreef. Ik wist niet dat hij ook een boek geschreven had; over het leven van – of all people – Saulus van Tarsus/Paulus nog wel.

Het lijkt zo gemakkelijk en voor de hand liggend: je neemt een bekend verhaal en schrijven maar. Maar – zoals Cash zelf ook in zijn nawoord schrijft: dat kostte hem jaren van z’n kostbare leven; wat niet de beste jaren van z’n leven bleken te zijn.

Die jaren lees je er ondertussen wel aan af. Johnny Cash heeft zich echt in het leven van Saulus – die Paulus werd – vastgebeten en een aantal clichés achter zich gelaten. Veel bleek ik nog niet te weten over het leven van Paulus. Veel blijkt er bij nader inzien ook niet echt over S/Paulus als mens in Handelingen te zijn opgetekend. Johnny Cash heeft daarover zijn fantasie de vrije loop gelaten, maar blijft binnen de lijnen van wat is overgeleverd.

Daarmee laat Cash Saulus tot leven komen; in zijn woede; in zijn weemoed over verloren liefde; in zijn passie; met alle verloren en vernietigde relaties; door dromen en herstel als Paulus heen. Ik kende hem als legger van de intellectuele fundamenten van mijn geloof, maar als mens was hij op de achtergrond gebleven. En juist in dat laatste ligt voor mij de toegevoegde waarde van dit boek.

Johnny Cash is geen literator. Ik kan me bijvoorbeeld voorstellen dat een doorsnee lezer – die een roman verwachtte in handen te hebben – soms bladerend verder leest, omdat Cash op die momenten van literator in theoloog verandert. En eerlijk gezegd heeft hij mij op die momenten ook weinig nieuws meer te melden. Hij blijft in die theologie dicht bij de Bijbel, maar de discussies met Petrus en Jacobus kende ik bijvoorbeeld al en hadden van mij korter gemogen.

De echte kracht van het boek zit ‘m bovendien vooral in de eerste helft van het boek; voordat de Man in het wit op de weg naar Damascus aan hem verschijnt. Daar komt een echt mens van vlees en bloed tot leven. Het verhaal in Handelingen wordt echt uitgediept en de figuranten komen echt tot leven; ook Stefanus die onder de ogen van Saulus wordt gestenigd en ter plekke overlijdt. Je ervaart de diepte van zijn woede en frustratie, maar leert ook zijn twijfels en dromen kennen. En langzaam leef je met Cash toe naar het keerpunt in het leven van Paulus. Maar tijdens en na dat keerpunt wil het Cash niet echt meer lukken om dezelfde diepte erin te brengen en te houden; in het leven van degene die ondertussen Paulus genoemd wordt. En langzaam bekruipt je het tegendraadse gevoel: geef mij die Saulus van voor zijn bekering maar.

In zijn nawoord maakt Johnny Cash echter een hoop duidelijk – en goed – van wat het tweede gedeelte van het verhaal aan diepte miste. Hij heeft jaren van zijn leven geworsteld met dit boek. Vooral in de dalen van zijn leven is het boek jaren blijven liggen; op de achtergrond voortdurend vragend om aandacht. Maar de ontroerendste ontboezeming vond ik toch dat Johnny Cash vertelt dat hij altijd heeft gehoopt zo’n ontmoeting als van Saulus met de Man in het wit te mogen beleven. Dat verklaart een hoop. Het verklaart dat Cash de liederlijkheid van het bestaan toen beter begreep dan de verlangde verlossing. Dat ken ik van zijn songteksten die juist daarin echt diepte kregen; vooral in het intense verlangen naar verlossing uit hopeloze verlorenheid. In de worsteling van Paulus was Cash meer thuis dan hij destijds wenste en dat proef je als je daarover leest.

Jammer dat Cash in 1986 een punt achter het boek heeft willen zetten. Ik ken ook de teksten van zijn laatste platen en de diepe vrede die daarin doorklinkt; echt de moeite waard om naar te luisteren. Hoe zou het boek eruit gezien hebben, als hij het pas tegen het einde van zijn leven had gepubliceerd; 15 jaar later? Weten zullen we dat nooit, maar ik heb er mijn vermoedens bij…