Dementie: wat een ellende toch!
Enkele weken geleden overleed Bernlef op 75-jarige leeftijd. Een paar jaar geleden las ik zijn boekenweekgeschenk – ‘De pianoman‘ – en ik was halverwege zijn boek ‘Publiek geheim‘ (waarvoor hij in 1987 de AKO Literatuurprijs ontving). Hoewel ik sinds halverwege de jaren ’80 wist dat hij met ‘Hersenschimmen‘ een fenomenaal boek geschreven moest hebben, had ik het nooit gekocht en dus ook niet gelezen. Het was er gewoon nooit van gekomen; tot ik een paar weken geleden m’n eerste ebook kocht en ‘Hersenschimmen‘ alsnog las.
Het boek is geschreven vanuit het perspectief van Maarten die snel dementeert. De ramen van zijn leefwereld staan in het begin van het boek nog wijd open, maar versmallen zich tot een spleetje, waardoor hij de wereld nauwelijks meer waar kan nemen. Bernlef heeft dat leven van Maarten razend knap gecomponeerd. Eerst krimpt je hart nog ineen, als je beseft dat hij nietsvermoedend zijn eigen huis voorbijloopt of als hij zich met hamer en schroevendraaier een weg naar buiten baant uit zijn eigen huis. Het wordt steeds duidelijker en je maakt het steeds intenser mee: de wereld van Maarten valt uit elkaar en op een gegeven moment betrap je jezelf erop dat je niet meer weet wat je in de vorige regel gelezen hebt.
Bijna zou ik zeggen: is dit niet iets wat de leraar Nederlands in de klas van mijn dochter zou kunnen bespreken? Maar ook hier weer de natte droom van een schrijver van destijds mijn leeftijd die een in het wild vrijend paartje betrapt? Waarom denken zelfs goede schrijvers toch dat ik interesse heb voor wat hen in een natte droom bezighoudt? Vroeger kwam je nog wel eens een boek tegen waar zo’n passage met zwarte stift ‘onzichtbaar’ was gemaakt. Want zonder die onnodige passage zou het boek nog affer dan af zijn geweest.
M’n vader begint op de manier van Maarten de interesse te verliezen voor wat er om hem heen gebeurt. Dat begon sluipend, maar wordt steeds zichtbaarder. Misschien is het daarom zo ingrijpend en meeslepend wat Bernlef hier beschrijft. En vooruit kijkend naar mijn eigen ouderdom: zo gaat dat dus, als je dementerend ouder wordt? Ik moet er niet aan denken!