De dood van een zoon is zo onpeilbaar confronterend…

Afgelopen week las ik rond de pauzes van mijn studieschema in de TU Delft Library een paar bladzijden uit het boekje van Nicholas Wolterstorff over de dood van zijn zoon Eric (1958 – 1983, 25 jaar oud): Lament for a Son. Ik weet niet of iemand het heeft gezien, maar een traantje wegpinken had geen zin meer.

Het lag er al weken; op mijn nachtkastje. En heel af en toe las ik een bladzijde. Zoals ik eerder schreef in mijn blog over Tonio van A.F.Th. van der Heijden: zoiets lees je niet even tussen neus en lippen door. Als er iets impact heeft op mijn leven, dan is het wel zo’n boek over de dood van een eigen zoon. Het zou mij ook kunnen overkomen en daardoor komt het (veel te) dicht bij mijn hart.

Wolterstorff schrijft dat geen verdriet hetzelfde is. Toch viel het me op hoe Woltertorff soms angstig letterlijk herhaalde wat Van der Heijden ook met pijn en moeite aan het papier had toevertrouwd. Net als Van der Heijden heeft hij er onherstelbare spijt van dat hij niet meer tijd heeft geïnvesteerd in zijn zoon; toen hij nog in leven was. En toch is het anders. De taal die Wolterstorff gebruikt is niet wanhopig, maar doortrokken van veranderde en verdiepte hoop. Bovendien (of misschien juist wel daardoor) weet Wolterstorff de breedte van verdriet te raken. Het gaat niet alleen over het lamgeslagen gevoel (waar Tonio van doordrenkt was), maar ook over de tegenstrijdigheid, over de mooie herinnering en over het onherstelbaar en peilloos diepe gat dat is geslagen. Remembrance, dat ik graag vertaal met herdenken, krijgt een eigen plek. Wat dat betreft is Lament for a Son een boek van uitersten.

Aan de ene kan is er het zo-hoort-het-niet; dat een vader zijn zoon begraaft. Er is telkens die draaikolk, een wond, die alles naar zich toetrekt. Want hoewel Eric er niet meer is, is de wereld niet veranderd. De secretaresses doen hun werk, het is heerlijk weer of iemand maakt een goeie grap. Maar vanaf het moment dat Wolterstorff daarvan normaal gesproken zou genieten of om zou lachen, dringt het besef tot hem door dat Eric dit mist; en dat de vader zijn zoon Eric mist; dat de kaars bij zijn graf uitgeblazen moet worden en dat het uitblazen zo confronterend is, omdat die kaars niet zomaar een kaars is; ‘No, it’s more than a candle‘. Zoals de vlam stond voor het leven van Eric, zo onomkeerbaar confronterend was het uitblazen van die vlam. Zelfs een German Requiem heeft die diepte niet kunnen peilen. Zelfs muziek laat ons daarbij in de steek.

Maar Wolterstorff is niet alleen authentiek in zijn verdriet; in zijn pijn; in zijn verscheurdheid tussen dagelijks leven en gemis. Nee, Wolterstorff is net zo gedreven in zijn zoeken naar troost en hoop in een donker dal van diepe duisternis; waar je de weinige lichtpuntjes zou kunnen negeren, omdat ze toch niets opleveren; omdat ze toch nergens toe leiden. En hij komt er achter dat waar hij troost verwachtte te vinden (in bijvoorbeeld de dood van de Zoon van God), omdat dat voorheen zo belangrijk was in zijn geloof, hij juist daar geen troost (meer) in kan vinden. Zijn troost verschuift naar de Psalmen, waar de vragen open blijven en vanuit vertrouwen wordt geleefd; uit wat nog niet is; uit wat er ooit wel was en daarom ooit zal komen. En hij komt er achter dat de nadruk in het evangelie niet ligt bij lijden als lot, maar bij zonde als schuld en hoe daarmee om te gaan. En langzamerhand drijft het besef boven dat God misschien nog wel meer lijdt dan wij kunnen lijden. En vanuit dat besef begint door te dringen, waarom Jezus zegt: “Blessed are those who mourn, for they shall be comforted“; omdat tot hen door kan dringen dat de wereld hier eindig is; omdat vanuit dat besef wakker kan worden dat het zo niet bedoeld kan zijn; dat Jezus een nieuwe hemel en een nieuwe aarde voor ogen heeft; waar alles anders zal zijn.

Pas daarna komen wij in beeld; wij; degenen die geen zoon hebben verloren, maar die wel willen troosten. Daarmee komt Jezus in beeld die tegen Tomas zegt: “Leg je vingers hier en kijk naar mijn handen, en leg je hand in mijn zij. Wees niet langer ongelovig, maar geloof“. En alsof het nog niet genoeg was, gaat Wolterstorff daarmee nog verder de diepte in: “So I shall struggle to live the reality of Christ’s rising and death’s dying. In my living, my son’s dying will not be the last word. But as I rise up, I bear the wounds of his death. My rising does not remove them. They mark me. If you want to know who I am, put your hand in“.

Ik hoop dat ik op die manier, niet vanuit mijn eigen perspectief bekeken, maar dicht blijvend bij de pijn van de ander, troost mag bieden aan hen die verdrietig zijn. En – gedacht ik me gisteren onderweg op de fiets – ik hoop dat anderen mij op die manier nabij durven zijn of met mijn vrouw en kinderen mee durven optrekken als ik er niet meer ben; als het daar ooit van komt. Zo had ik nog nooit tegen die woorden voor Tomas aangekeken.