Wanneer ik m’n vader voor het laatst (echt) zag?

Afgelopen zaterdag heb ik m’n vader nog gezien, maar het is de man niet meer die ik altijd kende en van wie ik hield. Niet dat ik niet meer van hem hou; integendeel! Maar hij is niet meer wie hij was. De medicijnen tegen de ziekte van Parkinson eisen hun tol; vreten aan zijn hersens; en hebben van hem een man gemaakt die ik niet meer echt kan bereiken; van wie ik nog steeds zielsveel hou. Maar hij is niet meer hier. Mijn vader leeft steeds meer in het verleden; waar ik hem niet meer kan volgen. En ik leef naar een toekomst toe, waar hij steeds minder van begrijpt.

Daar moest ik onvermijdelijk aan denken toen ik begin deze week de indringende film ‘And When Did You Last See Your Father?‘ keek. Een vriendin had me er in 2012 al op gewezen en toen ik (eindelijk) mijn mailbox leegmaakte kwam ik haar mail tegen; en moest ik de film natuurlijk alsnog zien. Hoewel zijn buitenechtelijke contacten vaag blijven, maar wel vermoedens oproepen zie je de liefde voor zijn zoon Blake aan alle kanten van de vader afstralen. Het komt er af en toe rot uit (bijv. als ze op aandringen van de vader wild kamperend de volgende morgen wakker worden in een grote plas met water), maar hij meent het wel. Dat zie je. Blake blijft er echter blind voor en als zijn vader in een paar weken tijd sterft aan kanker, komen al die herinneringen weer boven en weet hij niet wat hij ermee moet. Pas als hij na de dood van zijn vader afscheid heeft genomen van één van de vermoede vlammen van zijn vader (en van wat potentieel zijn zus zou kunnen zijn) bevindt hij zich in de armen van zijn vader en dringt het besef door… dat zijn vader van hem gehouden moet hebben.

Die komt binnen. Want wanneer heb ik mijn vader voor het laatst echt gezien? Dat was in 2008; voordat het gedoe begon. Dat is de laatste keer geweest dat we langdurig samen waren. 30 maart reden we ’s morgens in alle vroegte naar Berlijn, maar nog in Nederland kregen we een lekke band. Samen bezochten we Sachsenhausen, aten we bij Käfer op het dak van de Reichstag en struinden we de volgende dag door Berlijn. Onderweg hadden we het over de opvoeding en wat ik daarin gemist had. Aan het einde van die reis spraken we het tegen elkaar uit: als één van ons beiden dood gaat, dan is er niets meer tussen ons dat uitgesproken moet zijn; waar één van ons beiden spijt over zou hebben; waar één van ons beiden vergeving voor zou willen krijgen. En zie: het was zeer goed.

Jaren later volgde toch nog een moeilijk gesprek met m’n vader en moeder; toen de gezondheid van m’n vader achteruit ging, maar hij nog scherp van geest was; voor zover ik toen waar kon nemen tenminste. Toen ik overspannen thuis zat en onderkende dat het mooie voorbeeld van m’n vader (de man die altijd en overal bemiddelde en mensen bij elkaar probeerde te brengen) me danig in problemen had gebracht, ben ik daarmee terug naar m’n vader en moeder gegaan. En ook dat was goed. M’n moeder begreep precies wat ik bedoelde. Want hoewel (of misschien wel omdat) m’n vader altijd bemiddelde was hij nooit echt aanwezig; in ieder geval niet als de regels in huis werden gesteld en ook niet als de sancties bij die regels gehandhaafd moesten worden; gelukkig wel als liefhebbende vader en als geduldige echtgenoot. En dus deed m’n moeder het niet altijd goed en bleef m’n vader buiten schot. M’n moeder herkende die worsteling en opnieuw hadden we een goed gesprek; dat me hielp om afstand te nemen van de negatieve gevolgen die m’n opvoeding ook voor me hadden gehad.

Enerzijds herkende ik dus niet de pijnlijk verwarrende en soms ook vervreemdende ervaring van de zoon die terugkijkt op de momenten met zijn vader in ‘And When Did You Last See Your Father?‘. Toch confronteerde het me met het pijnlijke gemis van m’n vader; die er nog wel is, maar eigenlijk ook niet meer (zoals ik eerder al schreef in mijn blog over ‘Hersenschimmen‘ van Bernlef). Want vroeg of laat komt het moment dat de zoon weet dat hij geen vader meer heeft; als de laatste zucht wordt geslaakt. Op dat moment lijkt het Blake (onnavolgbaar horkerig, maar echt gespeeld door Colin Firth) niets te doen, maar als de waarheid van de vaderliefde tot hem doordringt…

Eerlijk gezegd overrompelde het me een beetje; dat persoonlijke tintje waarmee ik werd geconfronteerd door de film. En dat is best vreemd voor een film, waarin de vader in niets lijkt op mijn eigen vader. Het moet de zoon zijn, waarin ik veel herken. Het hufterige van Blake laat ik ook wel eens zien; helaas. Het zal voor m’n ouders niet altijd gemakkelijk zijn geweest toen ik veel te langzaam volwassen werd. Maar wat de zoon zag bij z’n vader (het protserige gepraat, waar de liefde zich achter verschool; het slechte huwelijk waar de moeder onder leed; de vrouwen in wiens nabijheid de vader drukker werd; het kind, waarvan nooit echt duidelijk wordt of het zijn dochter was, dat wordt overladen met dure cadeaus), dat heb ik nooit gezien bij mijn eigen vader. Ik heb het zelfs niet in de verste verten vermoed of gedacht. Zo was mijn vader niet. En hoewel ik was en nog steeds ben als Blake – gevoelig en onzeker, onderweg naar m’n ware ik – kan ik vertrouwen op een stevige basis; op een vader die onvoorwaardelijk van me hield; die nog steeds zielsveel van me houdt; en ik van hem.

En daar ben ik zo dankbaar voor!