De buitenkant leek zo mooi…

The Broken Circle Breakdown

De buitenkant leek zo mooi… Het begint zo idyllisch in de film ‘The Broken Circle Breakdown’: liefde op het eerste gezicht, een oude boerderij, een handige muzikant, muzikale vrienden, een stacaravan en erotische aantrekkingskracht. Wat wil je nog meer? Natuurlijk wil je meer, want idylle is buitenkant en de eerste haarscheurtjes worden zichtbaar als Elise zwanger is en Didier daar nog geen rekening mee gehouden heeft. Hij draait natuurlijk snel bij, want een idylle moet in stand gehouden worden. Maar als Maybelle – hun dochter – kanker krijgt en met een dode kraai in haar handen papa roept om het uit te leggen, staat Didier met lege handen en probeert hij machteloos bevelend een einde te maken aan dit vreselijke ongemak.

Het leven is hard

Ondertussen glipt het leven hen langzaam door de handen. De seks bij de start van de film maakt zichtbaar dat sommige dingen vanzelf lijken te gaan, maar verderop in de film maakt diezelfde gemeenschap duidelijk dat het afgelopen is. Tussen beide shots is heel veel gebeurd.

Het kruis in de nek van Elise moet Didier vanaf het begin duidelijk hebben gemaakt dat Elise van een andere planeet komt dan hij. Ze zegt dat met weinig woorden, maar uit de beelden wordt des te duidelijker dat Elise een spirituele zoeker is; die tatoeages zet en laat zetten. Ze zien elkaar wel zitten, maar al pratend ontpopt Didier zich als een evolutionistische atheïst en dat botst. Didier praat en Elise maakt alleen in lichaamstaal duidelijk wat ze daar – zowel positief als negatief – van vindt. Want waar Elise verder zoekt en verder wil zoeken naar de zin van het leven, staat voor Didier vast dat die er niet is. In dit leven maak je mooie muziek (dat wel), maar dat is het dan. Voor Didier is hoop gebaseerd op beperkte evolutionaire mogelijkheden en toegegeven: dat gaat hem niet snel genoeg. Maar ja, zeg: meer kan er toch niet zijn?

Het kind Maybelle

Door de film heen wordt heen en weer gesprongen door de tijd. Ik zou niet weten hoe je dat anders of beter zou kunnen doen. Je weet al dat Maybelle kanker heeft, als Elise Didier nog moet vertellen dat ze zwanger is. En je weet dat er iets goed mis is, als de echte botsing tussen Didier en Elise nog moet komen. Dat maakt de film – genomineerd voor een Oscar voor beste buitenlandse film – tot een film die je steeds verder het moeras intrekt waar je niet meer uitkomt.

Want, zoals Elise zegt (als alles eigenlijk al duidelijk is): “Ik wist het. Ik heb het eigenlijk altijd altijd al geweten: dat het te schoon was en niet kon blijven duren; dat het leven niet zo is. Het leven is niet genereus. Je moet niet liefhebben of hechten, want het leven gunt je dat niet. Het pakt je alles af. Alles. Het lacht je uit in je gezicht en het verraadt je”. En het enige dat Didier vervolgens nog kan stamelen is dat dood dood is en dat Maybelle echt geen vogeltje is geworden dat zich dood kan vliegen tegen hun boerderij; net zoals de andere vogels die evolutionair te langzaam leren om zichzelf te kunnen redden.

Het einde dient zich aan

De meest pijnlijke momenten in de film dienen zich aan als Didier dood als dood bestempelt. Je kunt overigens zeggen wat je wilt, maar consequent en integer is en blijft hij wel. Na dit leven stopt het en er kan voor hem geen water bij de wijn. Daarmee is zijn atheïsme niet anders dan andere religies; zeker als hij zich bemoeit met de ruimte die Elise mag hebben voor haar eigen gevoel; zonder dat zij dat gevoel overigens zelf kan benoemen. Ze kijkt hem met intens droevige ogen aan en debiteert dan haar eigen uitzichtloze wijsheid.

Het was een toevallige greep uit de schappen bij ‘Sounds‘, maar ‘The Broken Circle Breakdown‘ beviel me; meer dan dat zelfs en echt niet alleen vanwege het schone van de Belgische taal. Hoewel de seks minder expliciet in beeld had mogen komen, maken de beelden uiteindelijk intens zichtbaar hoever ze van elkaar en van zichzelf verwijderd zijn. Maybelle dartelt als een kind door de film; zoals kinderen dat vaker doen, maar zonder Maybelle had het net zo troosteloos geweest. De filmmakers gebruiken haar als breekijzer; om zichtbaar te maken hoe diep de scheuren lopen. Hoewel: als Maybelle er niet was geweest? Dan had het nog jaren aan kunnen modderen, maar was het vroeg of laat toch nog fout gegaan; voel je aan alle kanten in deze film.

Waar is de uitgang?

Als je van happy endings houdt, moet je vooral andere films gaan kijken. Maar als je meegesleurd wilt worden in andere levens die zichtbaar maken dat het leven hard kan zijn voor iedereen – ook voor jezelf? Kijk dan naar ‘The Broken Circle Breakdown‘ en vraag je af hoe jij zelf in een vergelijkbare situatie zou reageren. Denk jij dat je het verhaal van je leven wél kwijt kunt in je omgeving? Hoe ga jij overigens om met lijden en verdriet, als het in je leven komt; of daar al is? Ik hoop en wens je toe dat je op die momenten een verhaal kunt vertellen dat Wolterstorff vertelde toen zijn zoon verongelukte. Het lijden gaat er niet van weg, maar het hoeft niet te eindigen zoals het eindigt in ‘The Broken Circle Breakdown‘. Of, zoals Czesław Miłosz het dichtte in zijn ‘Een alcoholicus stapt de hemelpoort binnen‘: “En zo hoort het, dat zij die lijden, verder lijden en Je Naam loven”.