Column – Ik weet het ook even niet meer

Het voelt niet goed om je eigen gelijk zo bevestigd te zien als op de foto hiernaast die op 17 maart 2011 werd genomen van de kerncentrale Fukushima I in Japan. Kernenergie is niet veilig; en op deze manier verre van goedkoop. Zelfs economisch gezien zal dit toch echt voor kernenergie in Japan (misschien zelfs wereldwijd) een negatieve winst- en verliesrekening op moeten leveren (nog even afgezien van de uiteindelijke uitkomst die begraven kan worden onder beton en zand). En hoe zit het met de mensenrechten van de omwonenden? Die blijken nu in een onveilige omgeving te hebben gewoond terwijl de overheid er alles aan heeft gedaan om hen een veilige indruk te geven.

Maar ik zei: het voelt niet goed om je eigen gelijk op deze manier bevestigd te zien. 20 jaar geleden schreef ik een artikel over kernenergie (K.J. van der Lelij, “Kern in energie?”. In: De Civitate 40:5 (1990)). De drie ernstige ongelukken met kerncentrales (Harrisburg, Tsjernobil en nu Fuksdushima I) tonen aan dat de realisatie van ernstige ongelukken ver buiten de risicomarges ligt (zie mijn artikel hierboven). Kortom: de bekende risicoanalyses van destijds zaten er ver naast. Maar ja, wie houdt er bij risicoanalyse ook rekening mee dat ze 4 reactoren naast elkaar zetten (en dus afhankelijkheid creëren)? En welke onverantwoorde dwaas is er op het idee gekomen om een centrale neer te zetten op één van de zwaarst bewegende breuklijnen van onze aarde? En welke misrekenende onverlaat heeft verzonnen dat dieselgeneratoren wel bestand zouden zijn tegen het geweld van een Tsunami? En wetenschappers struikelen en hakkelen over elkaar heen om te melden wat een ander ontkent. Want eigenlijk blijken ze het ook niet meer te weten. Wat de opeens bekende Nederlander Wim Turkenburg (Wim van het NOS Journaal; Jan Middelmaat in optima forma) zegt wordt stellig ontkend door anderen en zelf ontkent hij weer wat anderen beweren (niveau 5 – zei hij vandaag – is veel te laag ingeschat, want het ‘ongeluk’ met Fukushima is veel ernstiger dan dat bij Harrisburg). En daar begin ik dan te twijfelen. Als zij – de wetenschappers – het niet blijken te weten, dan weet ik het ook even niet meer.

Toegegeven: de taal die ik gebruikte in mijn artikel over kernenergie is wat dik en de conclusies durf ik nu op z’n minst voorbarig te noemen; mijn berekeningen en stellingen houden veel te weinig rekening met de context van het probleem. Toch blijf ik staan achter mijn conclusies van destijds: dat we het met welke energie dan ook niet redden; dat we daarmee de problemen nooit oplossen en dat de wal vroeg of laat het schip zal keren (als we blijven groeien). Soms duurt dat langer dan je van tevoren verwachtte, maar als we op dit pad verder wandelen met z’n allen, komen we er niet.

Waar komen we niet? In het paradijs niet? Laat ik duidelijk zijn over mijn idealen: dat ideaal heb ik opgegeven sinds ik Jezus ken; dat geloof heb ik uitgesteld. Een paradijs komt er vandaag niet meer. Maar waar wat is dan nog wel mogelijk? Ik geloof nog wel in een wereld die veilig is voor ons en voor alle generaties die na ons de aarde zullen bewonen. Op deze manier (zowel met fossiele brandstoffen als met kernenergie) nemen we een hypotheek op die toekomst die onze (kinds)kinderen terug mogen betalen (als ze dat op dat moment nog overleven). En met zonne- en/of windenergie redden we het niet om in de al maar groeiende energiebehoefte (de motor van onze welvaart) te voorzien.

Ja maar: Fukushima is te danken aan menselijk falen. De top van de politiek (sinds de oorlog is steeds dezelfde liberaal-democratische partij aan de macht geweest) en het bedrijfsleven hielden elkaar de hand boven het hoofd. Veel te veel Japanners schatten in dat het hun tijd wel uit zou duren. Wetenschappers en lobbyisten hebben zich ingespannen om kernenergie geaccepteerd te krijgen. Tepco (de beheerder van o.a. Fukushima I) heeft de afgelopen 20 jaar opzettelijk en structureel verzwegen wat er mis ging en daarmee problemen onder de mat kunnen vegen. Ja, dat is allemaal waar (ja?), maar voor mij is dat een nu nog bovengrondse versie van de verhalen waarvan René Girard heeft aangetoond dat daarin een zondebok moet worden aangewezen (zie daarvoor mijn blog over De zondebok van René Girard). Dat is te gemakkelijk en het gaat voorbij aan de eigen verantwoordelijkheid.

Welke verantwoordelijkheid? De verantwoordelijkheid voor een aarde waarvan ik geloof dat God die geschapen heeft; met een opdracht; om die aarde te bebouwen (er gebruik van te maken) en die te beheren (als een rentmeester die verantwoording schuldig is aan de eigenaar van al dat moois). En zo kom ik terug bij de kern van mijn artikel van destijds: zolang welvaart (waarbij alleen groei goed genoeg is) prioriteit heeft boven verantwoordelijkheid zijn we niet gericht op bouwen en bewaren, maar gaat bouwen ten koste van bewaren voor toekomstige generaties.

En dan weet ik het opeens niet meer. Als (gezondheids-)wetenschappers het ook niet blijken te weten, wat moet ik dan nog wel geloven? Moet ik dan maar in m’n eentje de carbon footprint van mijn leven beperken tot wat ik zie als verantwoorde proporties? Dat is toch een druppel op een gloeiende plaat? Dat kan ik toch niet alleen? En wanneer maak ik goede keuzes; als de één dit zegt en de ander dat? De afgelopen dagen begint het zelfs op hoog niveau (Israël en Colombia hebben hun nog niet vast omlijnde plannen bijvoorbeeld al in de ijskast gezet) door te dringen dat kernenergie niet het juiste alternatief is voor fossiele brandstoffen. Maar wat dan wel? Want is groene stroom wel echt zo groen als in de folders wordt aangeprezen? Telkens duiken nieuwe berichten op dat groen nog steeds niet groen is (waarom betaal ik er dan meer voor?) en dat gescheiden afval aan het einde van pijplijn weer gewoon op één grote hoop wordt gegooid. Kanker, hart- en vaatziekten en diabetes zouden welvaartsziektes zijn die ontstaan door het eten van teveel vlees en voor teveel vlees is weer intensieve veeteelt nodig die een sterke bijdrage levert aan zure regen. Met verse of ingevroren groente en andere plantaardige producten zou de kans op welvaartsziekten sterk teruggedrongen kunnen worden. Maar zou ik door meer groente en fruit mijn carbon footprint zodanig kunnen verkleinen dat ik verantwoord leef (met al dat gevries)? Ik zei het al: ik weet het ook even niet meer…

Is dat het dan? Dat is allemaal wel weer erg pessimistisch… Morgen moet ik toch weer gewoon eten: groente of vlees? En overmorgen wordt koud weer voorspeld: trui of kachel? En de dag erna moet m’n vader naar het ziekenhuis: auto, trein of fiets (of gewoon niet gaan)? Bouwen en bewaren noem je dat; en de keuzes maken, waarvan ik er in mijn geweten van overtuigd ben dat ze goed zijn. Wat kan ik meer doen?

Ik kan hopen en bidden dat mensen wakker worden en het schip bij willen sturen (voor de wal het keert). Ik kan alles inzetten wat ik in huis heb om lobbyisten wind uit de zeilen te nemen en anderen ervan te overuigen dat verantwoorde keuzes gemaakt kunnen en moeten worden (want: je kunt er klein over denken, maar hoeveel handshakes ben ik helemaal verwijderd van Maxime Verhagen? Drie? Maximaal 4!). Dat moet het dan maar zijn.

Ik ga voorlopig minder dierlijk eten (en meer plantaardig). Ik fiets naar m’n werk (en laat de auto staan). In ons gezin zamelen we gescheiden afval in (of het nu uiteindelijk op één grote berg komt of niet). Ik trek op zolder een extra trui aan (en zet daar de kachel in de winter alleen aan als de bloemen op het raam staan; dat gebeurt toch nooit meer). Wij trekken minder door (zolang het anderen geen last bezorgt). Wij gebruiken een halve afwastablet en ik drink m’n koffie uit een ongewassen mok (waardoor ik – mooi meegenomen – ook nog eens extra resistent wordt tegen bacteriën). Ik neem de trap (in plaats van de lift; ook als ik naar de 5de moet). Ik zou meer willen doen, want volgens mij is m’n carbon footprint nog steeds vele malen groter dan die van m’n grootouders. Vertel me maar wat ik moet doen.

En tenslotte: ik hoop en bid dat ik de juiste beslissingen neem en over de juiste informatie beschik. Want: ik weet het anders ook even niet meer. Toch wel: ik geloof dat ik de wereld alleen maar kan veranderen door zelf gewoon maar te beginnen met wat me voor de voeten komt…