Günter Grass – De rokken van de ui

Voor het eerst op Hyves gepubliceerd op 22 oktober 2007
(tot 23 december 10 x bekeken)

Het blijft een bijzonder genre: de autobiografische roman. En deze keer las ik die roman (van Günter Grass) natuurlijk niet onbevooroordeeld. Want in de krant en in verschillende tijdschriften was er uitgebreid aandacht aan besteed. En als klap op de vuurpijl lag daar ineens ook nog een boekje van Antoine Verbij in de schappen: “Bij de rokken van de ui”.

Het was dus even wennen. Voorheen las ik de autobiografische romans van Elie Wiesel (“All Rivers Run to the Sea…”; het tweede deel “…And the Sea is Never Full” heb ik wel gekocht, maar nog niet gelezen) en Bob Dylan (Kronieken). Als je al fan bent, pak je na lezing van zo’n autobiografische roman nog weer eens een ander werk van Wiesel of leer je dankzij het boek van Dylan weer op een andere manier luisteren naar nog onbekende muziek. Maar om nou te zeggen dat de roman van Wiesel interessante materie oplevert? Welnee. Eigenlijk zijn het heel irritante boeken om te lezen. Je voelt je een voyeur in een leven, waar je eigenlijk niets te maken hebt. En toch….. Je gaat er opnieuw van lezen (of luisteren).

Maar de roman van Grass las ik niet omdat ik Grass zo goed vond. Ik was best benieuwd, waarom zo’n oude man (hij is ondertussen 80) nu pas onthult dat hij bij de SS gezeten heeft. Volgens Verbij heeft hij dat in zijn onschuld gedaan….. Maar eerst 60 jaar niets zeggen en dan op de valreep nog even vertellen dat je bij de kampioen in verdelgen hebt gezeten? Natuurlijk: Grass heeft binnen deze eenheid geen dienst vervult (wat zal daarvan waar zijn, denk je dan toch onwillekeurig bij jezelf). En eigenlijk maakt het maar een miniem onderdeel uit van zijn memoires.

Maar toch: de man die altijd te hoop liep, als er weer eens iemand niet uit wilde komen voor zijn naziverleden… Dan had hij altijd een grote mond en zat hij op de eerste rij om deze mensen te veroordelen. En nu heeft hij het zelf ook gedaan? Waarom heeft hij zelf nooit gedaan, waarop hij bij andere mensen aandrong? En dat terwijl hij volgens Verbij uitgelezen kansen genoeg heeft gehad om eerder voor het voetlicht te brengen dat hij SS-er is geweest.

En… Als Grass gelijk heeft en hij inderdaad niet heeft meegewerkt aan de vernietiging van mensenlevens – sterker nog dat hij in die tijd constant voor eigen leven heeft moeten vrezen – dan is het weliswaar een veel te late, maar dan toch uitgesproken belijdenis: ik zat ook bij die troep.

En verder… Eigenlijk is het maar een heel klein deel van het boek dat hierover gaat. Grass stelt over deze periode wel de vraag aan de orde, waarom hij als jonge soldaat niet beter heeft nagedacht. Waarom bleef hij zo naief geloven in het heil van het derde rijk? Waarom heeft hij nooit geprotesteerd? Alleen maar omdat hij nog te jong was? Nog niet alles doorhad? Had het dan eerder gezegd! 60 jaar is blijkbaar te lang om je eigen motieven nog te kunnen begrijpen.

Maar dat is niet alles. Net als bij Wiesel of Dylan komt deze roman irritant dichtbij en nog meer dan bij Wiesel spreekt een arrogantie (kijk mij eens een belangrijk leven hebben, waarin eigenlijk helemaal niets is gebeurd) die je aan de ene kant tegen de borst stuit, maar je aan de andere kant wel aanzet om verder te lezen. Niet in het minst alleen maar in deze roman, maar vooral ook in de andere boeken die Wiesel geschreven heeft. En bij Grass is iets vergelijkbaars gebeurd. Eerst dacht ik me te kunnen beperken tot “De rokken van de ui” (en OK, ook nog dat boekje van Verbij dat ik er gratis bijkreeg). Maar niets blijkt minder waar, want net als bij Dylan wil ik meer van deze kunstenaar lezen; te beginnen bij de blikken trommel en wie weet als dat bevalt nog wel meer.

Ik hoop wel dat de vertaling van deze boeken beter is dan de vertaling van het gelezen boek. Germanismen mag je in het Nederlands van mij best wegvertalen. En of het aan de vertaling ligt, kan ik niet beoordelen, maar sommige zinnen waren echt onleesbaar.