Willem Jan Otten – Hedendaags weglopen

In Trouw van afgelopen zaterdag 19 september 2009 staat in de bijlage Letter en Geest een essay van Willem Jan Otten dat wordt aangekondigd als “een maandelijks te verschijnen essay… over de verdwijnzucht van een dertienjarige” (over Laura dus).

Afgelopen zomer heeft Otten dan eindelijk Anna Karenina van Tolstoj gelezen. Gelukkig mag een gevierd schrijver ook eerlijk zijn, want als ik de publieke opinie mag geloven zou elke zichzelf respecterende Nederlander toch tenminste dat boek gelezen moeten hebben. Otten doet daar niet moeilijk over. Ik was er net zo trots op dat ik me ooit door dat prachtige boek heen heb geploegd.

Ondertussen vergelijkt Otten de ‘zeilvlucht’ van Laura met de vlucht van Anna. De vlucht van Anna was destijds gedoemd om zich binnen de sociale context van toen te ontplooien. Wijdere horizonten waren er toen nog niet, zegt Otten. Hij gaat er hierbij impliciet vanuit dat een schrijver als geen ander in staat zou zijn om zijn tijdgenoten te verstaan. Hoewel dat een waarneming is die ik deel (daarom lees ik nou juist weinig ‘oude’ schrijvers, maar vooral hedendaagse denkers), is de analyse van Otten mijns inziens wat oppervlakkig. Hoe bijvoorbeeld om te gaan met de trektochten van Columbus en James Cook (zoals beschreven in het prachtige De Thuiskomst van Anna Enquist)? De horizonten waren er blijkbaar wel. Waren ze aan het einde van de 19de eeuw misschien wat ingeperkt, zoals dat gaat in de golfbewegingen in de geschiedenis?

Hoe dan ook: Laura wil wel, maar krijgt voorlopig net zoveel ruimte als Anna. Zij mag ook niet weg; de sociale context (met wetgeving als argument) verbiedt haar voorlopig om te vertrekken. Maar is die wens van Laura wel zo bijzonder? Volgens Otten niet. De maakbaarheid van de samenleving maakt dat er mensen zijn die daaraan willen ontsnappen. Daarin wijken een zich het delirium zuipende student of een zich tot het rooms katholicisme bekerende 40-er niet af van deze vluchtende dertienjarige.

Na deze korte analyse belandt Otten als vanzelf (ondertussen weet ik waarom) bij de film Into the Wild van Sean Penn. Bij Laura wordt in de “namaakstorm van het publieke debat” vooral gelet op de buitensporigheid van haar uitvergrote wens en wordt er driftig op los gepsychologiseerd. Ze steekt boven het maaiveld uit en ervaart haar huidige context als beknellend. Die beknelling wordt meestal niet opgemerkt, maar in dit essay door Otten opgepakt en verder uitgewerkt aan de hand van de thema’s die Otten aangereikt krijgt van Sean Penn. “Het verhaal [van Into the Wild] is snel verteld, eigenlijk is het verhaal één en al afloop: een jongen uit Atlanta verlaat na zijn eindexamen huis en haard en wordt twee jaar later [ik zou zeggen, kijk voor de puntjes naar de film zelf, want die is veel interessanter dan de feiten die Otten hier op een rij zet]… Hij heet Chris McCandless”.

Ik heb de film gezien en herken de waarneming van Otten: “Een passage gaat met crisis en angst gepaard, zekerheid wordt verruild met onzekerheid”. Met Laura zou het af kunnen lopen als met Chris (de film is gebaseerd op een waar gebeurd verhaal). Ik hoop oprecht dat Laura eraan toekomt en net als Chris ontdekt dat “geluk alleen echt is, als het gedeeld kan worden’. Ik hoop ook dat zij het op een andere manier met ons kan delen dan Chris ooit deed in 1992.

Wordt vervolgd (zowel de essays van Otten als dit blog, waarin ik wat dieper in wil gaan op de enorme indruk die de film Into the Wild op me heeft gemaakt).