A.F.Th. schrijft veel en ik lees hem graag – Over ‘Het schervengericht’

Soms verbaas ik me over de jury van de AKO literatuurprijs en over de boeken die zij als beste uit het aanbod selecteren, maar met Schervengericht van A.F.Th. van der Heijden zaten zij in 2007 beter dan in de roos. Dat vond ik al, toen ik halverwege het boek het nieuwsbericht hierover las. Dat vind ik nog steeds, waarmee meteen ook weer het besef tot me doordringt dat het alweer lang geleden is dat ik het boek las.

Mijn leeservaring met A.F.Th. begon met Vallende ouders (en waarschijnlijk daarvoor al met Weerborstels). Ik kan me van die boeken niet meer herinneren dan dat ze goed genoeg waren om meer van hem te willen lezen, maar dat is het dan.

Ik heb ook (zwaar) teleurstellende leeservaringen opgedaan met A.F.Th. Met Drijfzand koloniseren en De liefdesbaby schreef hij ronduit verwarrende en ook vervelende verhalen. Maar daar staan magistrale werken tegenover: zoals Het schervengericht dat is. Ik zal niet veel uit de doeken doen, maar het boek heeft mij om meerdere redenen een heel ander beeld gegeven van de regisseur Roman Polanski (van onder andere – inderdaad – de eerder besproken The Pianist en China Town). Ik wist dat het boek zou gaan over deze regisseur, maar kende hem eigenlijk niet; bleek toen ik halverwege het boek begon na te gaan waarom Polanski eigenlijk niet meer in Amerika komt. Polanski was veroordeeld voor sexueel misbruik van een minderjarig meisje en was gevlucht om aan die straf te ontkomen. Het verhaal van Van der Heijden blijft – als het om dat verhaal gaat – angstig dicht bij de werkelijkheid!

Dat is de ene kant van het verhaal. Maar Van der Heijden volgt ook de andere kant van het leven van Polanski op de voet:  de werkelijkheid van de moord op zijn zwangere vriendin Sharon Tate (en nog enkele van hun vrienden). Dat hij die beide verhalen samenbrengt in dit ene boek riep aan de ene kant afschuw op, maar tegelijkertijd ook medelijden. Maar dan zit je ondertussen midden in de fictie die Van der Heijden van deze werkelijkheid heeft gemaakt. In de gevangenis ontmoet Remo (pseudoniem voor Raymond die model staat voor Roman) de moordenaar van zijn vriendin Sharon en er ontspint zich een psychologisch sterk vertelde strijd tussen beiden die voor Remo eindigt in de isoleercel. En juist op dat moment (verstoken van licht, geluid en andere mensen) ontstaat een verhaal in het hoofd van Remo dat zijn weerga in de Nederlandse literatuur wat mij betreft niet kent. Ik weet nog dat ik dat verhaal – “De eenzaamste twintig minuten uit de geschiedenis van de mensheid” – met gekromde tenen zat te lezen; dat het me niet losliet; dat ik dat verhaal uit moest hebben voordat ik naar bed kon. Dat werd dus laat; die nacht eind 2007. Remo leeft zich in die isoleercel in in het kind dat nooit zijn kind werd; en in hoe dat kind de moord op zijn moeder en de twintig minuten na haar dood beleefd moet hebben; ijzingwekkend; bloedstollend. Je zou de geschiedenis willen veranderen, maar je weet dat geschiedenis onomkeerbaar is en je hebt op Wikipedia gelezen dat de dood van Tate history werd voor zij en haar baby er erg in konden hebben.

Ik vond Het schervengericht een geniaal boek. Werkelijkheid en vele andere verhaallijnen lopen dwars door elkaar heen en leiden aan het einde van het boek maar tot een gedeeltelijke ontknoping. Tegen die eenzaamste twintig minuten kon natuurlijk niets meer op, maar ik weet nog dat ik de volgende dag verder las en dat ik niet meer gestopt ben tot het boek uit was. Wat een boek! Onvoorstelbaar dat een schrijver zoiets moois kan maken. Onvoorstelbaar vind ik het ook dat zijn laatste boek Tonio nu juist moest gaan over de verwerking van de dood van zijn eigen en enige zoon. Die dood sloeg alle fictie aan stukken en zo ontstond het laatste jaar (na 1ste pinksterdag 2010) een heel ander boek: over het leven van Tonio, de zoon van Van der Heijden die 21 werd; en over hoe Van der Heijden zelf het leven en de dood van zijn enige zoon had ervaren. Bij lezing van dat boek ben ik in een ander uiterste beland: dat boek is zo zwaar en heftig dat ik niet meer dan een paar pagina’s per avond aan kan. Ik kom daar nog op terug, maar dat duurt nog even.

Voor nu sluit ik af met: nu, na al die jaren, is Het schervengericht nog steeds één van de mooiste boeken die ik ooit gelezen heb!