Wandeling – Langs Armando’s ladder

Maandag was ik een dag vrij en wandelde ik langs Armando’s ladder; een Trouw Natuurtocht. De bewuste ladder staat langs de A28; net buiten de drukte van de stad; in de nabijheid van de drukte die zich naar de drukte van die stad voorthaast. En toch maakt dit monument temidden van al die drukte indruk. Je staat er even bij stil. Je laat het verhaal in Trouw nog even de revu passeren en je voelt dat de oneindige ladder ruimte geeft aan je gedachten en gevoelens; ruimte die ze in Kamp Amersfoort nodig hadden om te kunnen ontsnappen aan de indruk die wachttorens en prikkeldraad op hen maakten. Armando heeft die druk alleen maar van buitenaf kunnen ervaren. Als tiener liep hij erlangs, want hij woonde in de buurt. Maar na ‘De Ladder’ onder de snelweg rechts stond ik dan ineens middenin het voormalige Kamp Amersfoort of eigenlijk wat daarvan over is; een paar honderd meter het bos in en ingeklemd tussen een golfbaan en een dierenasiel (ik zal de associaties die dat bij me bovenriep voor me houden deze keer).

De avond ervoor had ik mijn gedachten in een blog de vrije loop gelaten over de risico’s die we in Nederland lopen met Geert Wilders en zijn club; gedacht vanuit de lessen van de geschiedenis. Hier stond ik middenin die geschiedenis. Ik liep linksom in de richting van de begraafplaats. Van het lijkenhuisje was weinig meer over. De teksten waren sprekend, maar beelden zijn nu eenmaal sterker dan woorden en die beelden miste ik. Dat veranderde toen ik via een trap vanaf de begraafplaats in een diepe kom afdaalde en oog in oog stond met ‘De stenen man’ van Frits Sieger (overlevende uit Kamp Amersfoort; de echte titel is veelzeggend ‘Gevangene voor het vuurpeloton’). Met die stenen man sta je oog in oog met een mens in zijn laatste seconden. De ene vuist gebald om wilskracht uit te beelden; de andere hand open gespreid om van wanhoop te getuigen. Vanaf ‘de stenen man’ wandelde ik de schietbaan af en keek ik af en toe nog achterom. De schietbaan was uitgegraven door gevangenen en werd gebruikt voor schietoefeningen; ook om gevangenen te fusilleren. Zullen ze dat vanaf een afstand van 350 meter hebben gedaan; om te oefenen? Of zullen ze de gevangenen in de ogen hebben gezien? Kortom: hoewel het bezoekerscentrum op maandag gesloten was, heb ik daar best wat tijd doorgebracht; om het allemaal op me in te laten werken; om na te denken over de lessen die deze geschiedenis ons leert. Hebben we er eigenlijk wel van geleerd in Nederland? Of vergeten we het langzamerhand allemaal, zakt het weg en beginnen we weer van voren af aan?

Het eerste deel van mijn wandeling was dus weinig opwekkend. Dat werd nog extra versterkt door de herkenning aan vroeger: hier heb ik ooit gefietst, dacht ik bij mezelf; ik herken hier iets. En ja hoor, daar stond het gebouw van het Van Lodenstein College; bolwerk en ikoon van zwarte-kousen-Nederland. In dat wereldje ben ik opgegroeid en in retrospectief voelde ik de wrok om de inperking die destijds niet tot me doordrong, maar die ik nu met terugwerkende kracht toch als vrijheidsberoving ervaar. Op wie ik dan boos werd op dat moment? De meiden in rok en tot het bovenste knoopje gesloten blouse waren het niet. Die weten niet beter, hoop ik. Om de leraren en ouders die dit hun kinderen aandoen en mijn ouders die mij dat hebben aangedaan? Nee, ik neem mijn ouders niets kwalijk; laat staan de ouders van die tieners. Zij handelen naar beste weten en houden van hun kinderen zoals anderen dat doen (of niet, maar daarin zijn ze niet anders dan anderen buiten het zwarte-kousen-wereldje). Nee, die wrok is ongericht. Tot m’n achttiende heb ik er ook absoluut geen last van gehad. Ik wist niet beter of ik begon het beter te weten.

Pas vanaf m’n studententijd, toen m’n eigen leven begon (soms zeg ik ondertussen wel eens: toen m’n echte leven begon), drong het langzaamaan tot me door wat ik had gemist aan culturele opvoeding en weerbaarheid. Wrok dus, maar met terugwerkende kracht. Twee jaar geleden was ik nog samen met m’n vader in Berlijn en we hadden het daarover. Voor dat moment op een metrostation aldaar had ik het er met m’n vader nog nooit over gehad. Het was een melancholisch gesprek. Ik had de cultuur gemist, maar m’n vader begreep me niet. Letterlijk zei hij: “wij vonden andere dingen belangrijk”. Ik ben blij dat ik dat toen met m’n vader besproken heb. Ik weet nu hoe hij erover denkt en ik had het hem al lang daarvoor vergeven; als er al wat te vergeven viel. En toch die wrok; omdat ik ondertussen weet wat ik toen heb gemist? Waarom die wrok? Ik heb ondertussen toch allang ingehaald wat ik toen heb gemist? Ik weet het niet.

Na deze eerste confronterende momenten (voor half twee ’s middags al) volgde een lange wandeling door de bossen van Amersfoort naar Soest, Soestduinen, Soesterberg en via Austerlitz, de Pyramide aldaar en De Kreet terug naar Amersfoort. Al met al liep ik ruim 30 km; werkelijk de moeite waard. Op m’n iPod passeerden Seabird, Transatlantic en This Beautiful Mess. Onderweg in de trein, in Café ‘Het wapen van Soesterberg’ (waar een man aan de bar zich verbaasde over mijn tijdverdrijf; kun jij dan lezen in een café?), in Restaurant Oud-Leusden (alweer in de nabijheid van de Ladder) en terug in de trein las ik passages uit een boek van Van de Beek (Te veel gevraagd?), Johnny Cash (zijn roman De man in het wit) en Willem Jan Otten (een prachtig en indrukwekkend essay over Bresson en de kracht van verbeelding in zijn nieuwste bundel Onze lieve vrouwe van de schemering; als bundel als één van de zes genomineerd voor de AKO Literatuurprijs; ik weet wel wie er wat mij betreft op 8 november die prijs wint!).

Heerlijk zo’n dag vrij om van natuur, muziek en literatuur te kunnen genieten… En toen kwam het intense geluksmoment toch nog onverwacht; als ik het echt zou kunnen beschrijven, dat moment, zouden anderen dat wellicht een religieuze ervaring noemen. Ik noem het geluk; niet van geluk hebben, maar van intens gelukkig voelen. Je maakt het niet: die combinatie van een flard mist, de donkergroene bomen met vallende bladeren, de ondergaande zon in een kleurenpracht van bij elkaar onvoorstelbare omvang… Meer kan ik er helaas niet van maken! God, wat ben ik U dankbaar dat U steeds weer van dit soort momenten voor mij en anderen in petto heeft. Onvoorstelbaar! Want toen ik na dit moment dacht dat dit niet meer kapot kon, kwam er ’s avonds nog zo’n intens moment. Normaal gesproken overkomt me dat eens in de paar maanden; soms zelfs maar eens in de paar jaar. Maar maandag was het voor een tweede keer raak. Het was ondertussen donker en langzaam kwam de maan aan de andere kant van een open vlakte achter de bomen stralend tevoorschijn. Ik heb er foto’s van geprobeerd te maken, maar met die foto’s – ik weet het nu al, zonder dat ik ze bekeken heb – heb ik niet kunnen vangen wat ik toen opnieuw voelde. Onvoorstelbaar! Laat ik het daar voor vandaag maar bij laten.

Een andere keer kom ik wel weer op die boeken terug. ik heb vanavond nog wel even snel het boek De straat en het struikgewas besteld van Armando, waarin hij in woorden schrijft over wat hij met die ladder had uitgebeeld.